Szybki kurs pilotażu, czyli podstawowe funkcje miksera
Samolot ma latać a muzyk ma być nagrany lub nagłośniony. Do pierwszej czynności pilot wyposażony musi być oprócz szeregu umiejętności w znajomość kokpitu w przypadku muzyki realizator albo akustyk zdany jest na mikser. Duże stały mikserskie czasami przewyższają liczbą potencjometrów pokrętła z kabiny pilota jednak zasada funkcjonowania miksera, jego podstawowe funkcje łatwo dają się przełożyć z małego miksera na konsole największych studiów. Główna zasada dużych konsolet to zwielokrotnienie torów mniejszych mikserów oraz dużo lepsze podzespoły. W przypadku samolotów jest inaczej pilot awionetki nie poleci Airbusem.
Typy mikserów
Nim zajmiemy się funkcjami miksera sprecyzujmy podział mikserów ze względu na ich typy. Jako synonimów do słowa mikser używamy stół mikserski lub konsoleta mikserska. Główny podział mikserów obejmuje miejsce ich stosowania – studio bądź scenę. W zasadzie nic nie stoi na przeszkodzie by mikser estradowy używać w studio i odwrotnie. Są jednak pewne tendencje, jeśli przyjrzymy się obu grupom mikserów. Mikser studyjny nie musi posiadać tak dużej ilości kanałów jak mikser sceniczny (lub estradowy). Stosunkowo rzadko nagrywa się w studio na „setkę” (czyli wszyscy muzycy nagrywają w jednym momencie) a nawet jeśli to ma miejsce to 16 kanałów z reguły wystarcza. Mało który zespół grając nawet na „setkę” nagrywa np. od razu chórki. Na scenie jest to jednak powszechne, że instrumentaliści dostają mikrofony, że pojawia się chórek, dodatkowo akustyk musi regulować poziom odsłuchów a co za tym idzie sygnałów trafiających do miksera estradowego i wychodzących z niego jest więcej niż w przypadku miksera studyjnego. Jeśli więc porównamy mikser estradowy i studyjny jednego producenta z tego samego przedziału cenowego mikser estradowy będzie miał więcej wejść. Często mikser estradowy nie posiada bezpośrednich wyjść a jedynie subgrupy i wyjście master.
Kolejny podział mikserów to rozróżnienie mikserów analogowych i cyfrowych. Większość konsolet to „analogi”, lecz ostatnio digitalizacja sięgnęła również tej dziedziny. To, co przez długi czas nieopłacalne za sprawą wojen cenowych stało się jednak opłacalne a ceny mikserów cyfrowych stały się przystępne dla szerokiego grona zainteresowanych.
miksery cyfrowe – charakterystycznym elementem miksera cyfrowego jest wyświetlacz. Cyfrowa konsoleta to jakby komputer wyglądem przypominający analogowy mikser a wyświetlacz to „ekran” tego „komputera”.
Kiedy w mikserze analogowym każda funkcja miksera, każdy potencjometr pełni swoją ściśle przypisaną funkcję w mikserze cyfrowym możemy te parametry dowolnie konfigurować. Mimo malejących cen mikserów cyfrowych koszta produkcji ograniczają producentów przed eksperymentami. Na cenę miksera cyfrowego istotny wpływ ma konieczność występowania na każdym wejściu przetwornika A/D a na każdym wyjściu przetwornika D/A. Zatem producenci stają przed problemem: albo wiele wejść gorszej albo mniej lepszej jakości lub po prostu nikt tak drogiego urządzenia nie kupi. Miksery cyfrowe są raczej małe, ilość potencjometrów jest ograniczona, wyświetlacze są z reguły małe a przez to nie wszystko jest na nich czytelne na pierwszy rzut oka. Kiedy jakiś element lub funkcja miksera odmawia posłuszeństwa najczęściej powoduje to K.O. dla całego miksera. Nic więc dziwnego, że stosunkowo rzadko stosuje się miksery cyfrowe w charakterze mikserów scenicznych. W przypadku miksera analogowego usterka jednego kanału nie ma zazwyczaj wpływu na pracę innych elementów miksera – w urządzeniach cyfrowych każdy element jest ze sobą ściśle związany (podobnie jak w samochodach nowszej generacji drobny defekt elektroniki prowadzi do holowana samochodu do warsztatu). Naprawa mikserów cyfrowych jest droga i często nie opłacalna. Sporo minusów a jednak miksery digitalne mają więcej plusów. Po pierwsze zapisywanie ustawień. Wyobraźmy sobie jak skomplikowane jest odtwarzanie zapisanych na kartce ustawień miksera (nie mówiąc o samym ich wcześniejszym zapisywaniu) do nagrywania utworu, na który składa się 7 źródeł dźwięku. „Gitara akustyczna – gain na 7, aux na 3, góra equalizera na 5...” a to przecież dopiero pierwszy instrument. W przypadku miksera cyfrowego wystarczy wczytać zapisany program i wszystkie żądane ustawienia (nie tylko potencjometrów i suwaków ale także ustawienia efektów) zostają natychmiast wczytane. Prawie każdy mikser cyfrowy wyposażony jest w automatykę (czyli zapis i późniejsze odczytywanie zmian wprowadzanych w trakcie trwania utworu).
miksery lampowe – tak jak wojna na argumenty zwolenników sprzętu cyfrowego i analogowego trwa tak też będzie ze zwolennikami urządzeń lampowych i tranzystorowych. W tym miejscu ograniczę się do stwierdzenia, że spór lampa-tranzystor może się toczyć również na polu mikserów, gdyż oba rodzaje urządzeń są dostępne. Mikserów korzystających z lamp jest na rynku nie za wiele, jednak ich przedstawiciele to ekskluzywne grono wysokiej jakości sprzętu.
Powermikser
To urządzenie to po prostu mikser ze wzmacniaczem (końcówką mocy). Rozwiązanie dedykowane małym klubom oraz salom prób. Zestawienie obu urządzeń w jednym daje nam ten luksus, że wystarczy podłączyć do niego głośniki by kontrolować nagłośnienie. Minus powermiksera jest ten sam jak w przypadku miksera cyfrowego - defekt oznacza często całkowitą awarię urządzenia.
Miksery USB i Firewire
Od niedawna pojawiła się nowa rodzina mikserów, wyposażona w łącze USB lub Firewire. Są to więc konsolety dedykowane specjalnie do pracy z komputerem, choć oczywiście nadają się do pracy jako wolnostojący sprzęt. Tego typu mikser można używać jako interface audio. Kabel usb / firewire przenosi wszystkie sygnały z wejść bezpośrednio do komputera.
Miksery DJ-skie
Trudno przy okazji tego artykułu pominąć ten rodzaj mikserów, dodatkowym powodem jest nowy dział DJ, który niebawem ruszy w nowej oprawie na naszych stronach. Przeznaczenie miksera dla DJ jest zupełnie inne niż w przypadku mikserów studyjnych lub estradowych. DJ kontroluje za pomocą tego typu urządzenia dwa źródła dźwięku (adaptery, odtwarzacze CD, odtwarzacze MP3). Tendencję, którą można zaobserwować wśród tego typu mikserów to nowe funkcje, których przybywa w kolejnych modelach mikserów. Dzieje się tak, gdyż DJ (oczywiście mówimy o osobie, która nie odtwarza jedynie cudzych nagrań jeden do jeden, ale dodaje aspekt kreatywny do swych poczynań na scenie) staje się artystą a mikser jego instrumentem.
Główne funkcje miksera DJ-skiego to przechodzenie za pomocą cross fader´a z jednego źródła dźwięku na drugie, regulacja poziomu każdego z nich oraz efekty (najczęściej filtry) oraz equalizer.
Miksery wirtualne / programowe
Programiści takich firm jak Steinberg, Adobe, Sony czy Emagic pinie śledzą rynek mikserów sprzętowych by później przekładać te rozwiązania na potrzeby oprogramowania. Miksery, które znamy z sequenzerów programowych posiadają generalnie wszystkie funkcje dobrego miksera sprzętowego.
W wirtualnych mikserach występują wszystkie ważniejsze funkcje miksera, które poznamy w dalszej części artykułu, takie jak: poziom sygnału, panorama, poziom efektów, equalizer czy automatyka ustawień.
Funkcje miksera
Do czego służy mikser? Realizator dźwięku lub akustyk za pomocą miksera zarządza logistyką sygnałów wchodzących (mikrofony, instrumenty, odtwarzacze CD itp), efektów, wyjściami wszystkich ścieżek zmiksowanych ze sobą (suma zwana też master) oraz subgrupami, sygnałami kierowanymi na odsłuch dla muzyków. Zadanie logistyka to przeprowadzenie sygnałów z wejść na odpowiednie wyjścia, dodatkowo wpływając w międzyczasie na brzmienie pojedynczych ścieżek jak i na sumę (głośność, brzmienie, efekty etc.)
subgrupy (grupy) – szczególnie w przypadku nagłaśniania koncertów przydaje się ta funkcja miksera. Sygnały wchodzące możemy pogrupować i każdą taką grupę wysłać na dane wyjście. Przykładowo gdy perkusja nagłośniona za pomocą sześciu mikrofonów jest zbyt głośna w stosunku do reszty instrumentów – możemy obniżyć poziom każdego z sześciu faderów pojedynczych kanałów lub jeśli wysłaliśmy tych sześć sygnałów przykładowo do subgrupy nr 2 wystarczy że przesuniemy fader tej subgrupy w dół. Oprócz wygody, szybkości z jaką możemy reagować, nie ingerujemy w proporcje poszczególnych elementów perkusji (regulacja pojedynczych kanałów mogłaby do tego doprowadzić).
Przedwzmacniacz mikrofonowy – sygnał mikrofonu musi być wzmocniony i to znacznie inaczej byłby prawie niesłyszalny. Jest to jeden z ważniejszych elementów miksera. Źle wzmocniony sygnał pozostanie takim i nie zmienimy tego radykalnie żadnymi trickami. Przedwzmacniacze kiepskiej jakości wzmacniają silnie niepożądane dźwięki takie jak szumy. Poziom wzmacniacza regulujemy potencjometrem gain, właśnie dlatego ten potencjometr w większości przypadków znajduje się na górze pojedynczego toru.
Zasilanie fantomowe – bez tego zasilania nie funkcjonują mikrofony kondensatorowe. Najlepiej, gdy mikser posiada włącznik tego zasilania dla każdego kanału a nie jeden główny kierujący natężenie na wszystkie kanały.
Pan (panorama) – ten potencjometr służy do rozmieszczenia dźwięku w panoramie stereo (na godzinie dwunastej słyszmy dźwięk w obu kanałach jednakowo, kręcąc potencjometrem w lewo dźwięku przybywa w lewym kanale i ubywa w prawym). Za pomocą tej funkcji możemy też wysyłać pojedyncze kanały wyjściami subgrup. Przykładowo gdy nasz mikser nie posiada wyjść bezpośrednich przy każdym kanale a jedynie sumę i sześć subgrup możemy uzyskać sześć kanałów wyjściowych pierwszy kanał ustawiamy w panoramie maksymalnie w prawą stronę i kierujemy go na pierwszą subgrupę natomiast drugi kanał na tą samą subgrupę jednak ustawiamy go w lewej części panoramy. Analogicznie robimy z kolejnymi czterema kanałami kierując je na następne subgrupy.
Gain – tym potencjometrem, ustawiamy wyjściowy pozom sygnału, którego głośność korygujemy faderem. W ten sposób funkcja gain pozostaje w stałym związku z suwakami. Istotne jest przy ustawianiu mocy sygnału wejściowego by nie dochodziło do przesterowań, które sygnalizują nam diody („peak”).
mute – wyłączenie danego kanału. Z funkcji tej korzystamy często przy nagraniach studyjnych.
solo – ten przycisk powoduje wyłączenie pozostałych kanałów miksera
efekty – miksery mają często wbudowany własny procesor efektów, najczęściej jest to grupa pogłosów, ale czasami wśród efektów znajdziemy flangery czy delaye. Efekty możemy kierować na poszczególne kanały miksera (najczęściej potencjometr taki oznaczony jest jako „FX”) lub na sumę miksera.
Automatyka – w przypadku mikserów analogowych tylko te z wyższej pułki wyposażone są w automatykę – mechanizm, który odtwarza zapamiętane zmiany ustawień potencjometrów i faderów.
Łączenie szeregowe mikserów – szczególnie w przypadku koncertów do głównego miksera trafia stereofoniczny sygnał z dodatkowego miksera znajdującego się na scenie (przykładowo mikser perkusisty) – sygnał z takiego miksera kierujemy do dwóch kanałów (lewy i prawy) wejścia line in.
PFL – (Pre Fader Listening, czyli odsłuchiwanie przed faderem) – przy włączeniu tej funkcji słyszymy sygnał bezpośrednio z przedwzmacniacza. Dzięki niemu możemy dokładnie ustawić poziom gain.
To ważniejsze z funkcji i elementów miksera, przypatrzmy się im na konkretnym przykładzie toru miksera (załącznik):
